5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar)

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar): क्रियापद म्हणजे काय?
वाक्याला अर्थ प्राप्त करून देणाऱ्या क्रियावाचक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात. क्रियापदे हे वाक्यातील मुख्य घटकांपैकी एक असून ते कोणती क्रिया घडते, केव्हा घडते आणि कोणती अवस्था आहे हे दाखवतात. उदाहरणार्थ: "आज सोमवार आहे." येथे 'आहे' हा क्रियापद आहे. तसेच "तो खेळतो","ती झोपते","आम्ही अभ्यास करतो" — इथे 'खेळतो', 'झोपते', 'करतो' हे सर्व क्रियापदे आहेत.

क्रियापदांचे महत्त्व

क्रियापदांशिवाय वाक्य अपूर्ण असते. नाम आणि विशेषण वाक्याला संदर्भ देतात, पण क्रियापद वाक्याला त्याचा मुख्य अर्थ व हालचाल देतात. परीक्षेत क्रियापदाचे प्रकार, रूप, काळ आणि त्यांचा वापर यावर प्रश्न येऊ शकतात, म्हणून हे नीट समजून घेणे गरजेचे आहे.

क्रियापदांचे प्रकार

• मुख्य क्रियापद (Main Verbs): हे क्रियापद मुख्य क्रिया दाखवतात. उदा.: खेळतो, शिकतो, लिहितो.
• सहायक क्रियापद (Auxiliary Verbs): हे मुख्य क्रियापदाला वेग, काळ किंवा परिपूर्णता दाखवण्यासाठी वापरले जातात. उदा.: आहे, होते, राहिले, बसले.
• पूरक क्रियापद (Modal Verbs): कृतीच्या शक्यता, गरज किंवा परवानगी दर्शवतात. मराठीत 'पाहिजे', 'शकतो', 'सकतो' यांसारखे शब्द यामध्ये येऊ शकतात.
• परतवणारे/रिफ्लेक्सिव्ह क्रियापद (Reflexive Verbs): ज्यामध्ये क्रिया स्वतःवर होते. उदा.: स्वतःला धुवा, स्वतःला दुखावले.
• पर्याय क्रियापद (Transitive vs Intransitive):
  • पर्यायी/Transitive (सकर्मक): ज्यांना कर्माची आवश्यकता असते — उदा., त्याने पुस्तक वाचले. ('वाचले' क्रियेला 'पुस्तक' हा कर्म लागतो.)
  • अपर्यायी/Intransitive (असकर्मक): ज्यांना कर्माची गरज नसते — उदा., वडील चालले. ('चालले' करमाशिवाय माहिती पुरेशी आहे.)

काल (Tense) — क्रियापदाचा काळ

क्रियापद वेगवेगळ्या काळात येते ज्यामुळे क्रियाकाळ समजतो — भूतकाळ (past), वर्तमानकाळ (present), भविष्यकाळ (future). मराठीत काळ दर्शवण्यासाठी क्रियापदाचे वेगवेगळे रूप वापरले जातात.

वर्तमानकाळ (Present)

सध्या चालू असलेली क्रिया दाखवते. उदा.: मी शिकतो, ती खेळते, ते झाडे वाढतात.

भूतकाळ (Past)

पूर्वी घडलेली क्रिया दर्शवतो. उदा.: तो शिकलो, ती गेली, आम्ही खेळलो.

भविष्यकाळ (Future)

पुढे होणारी क्रिया दाखवतो. उदा.: मी शिकेन, ती खेळेल, आपण जाऊ.

क्रियापदाचे रूप आणि उपभेद

मराठीत क्रियापदे लिंग (gender), वचन (number), व्यक्ती (person) व काळानुसार बदलतात. उदाहरणार्थ:

• पहिला पुरुष: मी येतो / आम्ही येतो (एकवचन/बहुवचन) — सामान्यत: वचनानुसार बदल.
• दुसरा पुरुष: तू येतोस / तुम्ही येता / आपण येतो (आदरसूचक वापर).
• तृतीय पुरुष: तो येतो, ती येते, ते येतात.

याशिवाय क्रियापदांचे विभक्त रूप, परिपूर्ण रूप (perfect), चालू स्थिती (progressive) इत्यादी प्रकार मराठीत वापरले जातात — जसे "मी लिहिले आहे" (परिपूर्ण), "मी लिहितो आहे" (प्रगतीशील).

सकर्मक आणि असकर्मक क्रियापदं (Transitive/ Intransitive) — अधिक स्पष्टीकरण

सकर्मक क्रियापदे कर्मवर परिणाम करत असतात. यांना साधारणपणे ओळखण्यासाठी पाहा — क्रियेला कोणाच्या/कशाच्या करमाची आवश्यकता आहे का?

उदा.: तो गाणं गातो. — 'गाणं' हे कर्म आहे, त्यामुळे 'गातो' सकर्मक आहे. परंतु — तो हसला. — येथे कोणतेही कर्म लागत नाही, त्यामुळे 'हसला' असकर्मक आहे.

क्रियापदाची भूमिका व वाक्यातील स्थान

मराठी वाक्यरचना साधारणतः विषय (subject) — वस्तु/कर्म (object) — क्रियापद (verb) अशा क्रमाने असते. परंतु मराठीमध्ये लवचिकता अधिक असल्यामुळे क्रिया वेगळ्या ठिकाणीही येऊ शकते, परंतु क्रियापद नेहमी वाक्याचा मूळ अर्थ व्यक्त करते.

सहायक क्रियापदे (Auxiliaries) आणि त्यांचा वापर

सहायक क्रियापदे मुख्य क्रियापदासह येऊन काळ, स्वरूप किंवा परिपूर्णता दाखवतात. उदाहरणार्थ:

• तो अभ्यास करतो (present simple).
• तो अभ्यास करतो आहे — चुकीचे; योग्य: तो अभ्यास करतो / तो अभ्यास करत आहे.
• मी केले आहे — परिपूर्ण काळ दाखवतो.

क्रियापदाचा आवाज (Voice): सक्रिय व कर्मवाचक (Active & Passive)

क्रियापदांचा आवाज वाक्याची भूमिका बदलतो — सक्रिय व passive (कर्मवाचक) स्वरूपात. सक्रिय वाक्यात subject क्रिया करतो, तर passive वाक्यात subject वर क्रिया होते.

उदा. — सक्रिय: रामाने पुस्तक वाचले. Passive: पुस्तक वाचले गेले (रामाने पुस्तक वाचले गेले). Passive चा मराठी आवृत्ती वापर कमी प्रमाणात होते परंतु परीक्षा मध्ये विचारले जाऊ शकते.

क्रियापदे आणि परीक्षेत येणारे प्रश्न प्रकार

परीक्षेत खालील प्रकारचे प्रश्न येऊ शकतात:

• पहा आणि ओळखा: वाक्यातून क्रियापद ओळखा.
• काल बदलण्याचे प्रश्न: वर्तमानकाळात दिलेले वाक्य भूतकाळ किंवा भविष्यकाळात लिहा.
• सकर्मक/असकर्मक ओळख: दिलेल्या क्रियापदाचे प्रकार ओळखा.
• क्रियापदाचे रूप बदलणे: एकवचनातला वाक्य बहुवचनात बदला किंवा तृतीय पुरुषातून प्रथम पुरुषात बदला.

सराव प्रश्न (Practice Exercises)

खालील वाक्यांमध्ये क्रियापद ओळखा आणि काळ बदला:

1. राम खेळतो. — (क्रियापद काय आहे? भूतकाळ लिहा.)
2. ती गाणे गाते. — (क्रियापद काय आहे? भविष्यकाळ लिहा.)
3. आम्ही शाळेत जातो. — (सकर्मक आहे की असकर्मक?)
4. तो पुस्तक वाचून आला. — (क्रियापद ओळखा व ते परिपूर्ण आहे का?)
5. खालील वाक्याचा passive स्वरूप लिहा: 'रामाने केक खाल्ला.'

उत्तरं

1. क्रियापद: खेळतो. भूतकाळ: राम खेळला / राम खेळला होता (कॉन्टेक्स्टनुसार).
2. क्रियापद: गाते. भविष्यकाळ: ती गाएल किंवा ती गातील (संदर्भानुसार: 'ती गाईल').
3. "आम्ही शाळेत जातो" — सकर्मक/असकर्मक: असकर्मक (जाता येण्यासारख्या क्रियेला कर्माची गरज नाही), परंतु शुद्ध भाषेत 'जातो' ही क्रिया अशकर्मक आहे.
4. क्रियापद: वाचून आला — परिपूर्ण रुप दर्शवते (तो पुस्तक वाचून आला = परिपूर्ण क्रिया + क्रियाविशेषणिक स्वरूप).
5. Passive: केक खाल्ला गेला / केक खाल्ला गेला (मराठीत passive चा साधा रूप थोडे वेगळे असते). अधिक योग्य: केक खाल्ला गेला होता — परंतु मराठीमध्ये passive कमी सामान्य आहे, म्हणून 'केक खाल्ले गेले' असे लिहिता येते.

परीक्षेसाठी टिप्स — 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा

• दररोज 15–20 मिनिटे क्रियापदे व त्यांचे रूप अभ्यास करा (वर्तमान, भूत, भविष्य, परिपूर्ण व प्रगतीशील).
• उदाहरणे लिहा आणि वाचनातून वाक्यांचे स्वरूप समजून घ्या — वाक्यांचे भाग ओळखताना क्रियापदाचे स्थान व रूप लक्षात ठेवा.
• मागील प्रश्नपत्रिका व नमुना प्रश्न सोडवा — प्रश्नांच्या स्वरूपाची सवय लागेल.
• सकर्मक आणि असकर्मक वाक्ये ओळखून त्यांचे रूप बदला — हे अनेकदा परीक्षेत विचारले जाते.

सामान्य चुका आणि त्यांचे निराकरण

• त्रुटी: क्रियापदाच्या रूपात अनियमित बदल — उदा., 'मी गेलो आहे' vs 'मी गेलो होतो' यांच्या योग्य वापराची गोंधळ.
  निराकरण: काळ ओळखा आणि ते कोणत्या संदर्भात वापरायचे ते प्रॅक्टिस करा.
• त्रुटी: सकर्मक / असकर्मक गोंधळ करणे.
  निराकरण: वाक्यात कर्म आहे का नाही हे तपासा — कर्म असल्यास सकर्मक.

नमुना प्रश्न (MCQ व लघुरचना)

MCQ: खालीलपैकी कोणते क्रियापद आहे?
A) सुंदर    B) वाचतो    C) घर    D) जरूर

लघुरचना: "क्रियापदांचे महत्त्व" या विषयावर दोन-तीन ओळी लिहा.

MCQ Test – क्रियापद ओळखा (Marathi Grammar)

सूचना: प्रत्येक वाक्यातील क्रियापद शोधा. खाली योग्य उत्तर व कारण दिले आहे.

• विद्यार्थ्यांनी 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) साठी दररोज सराव करणे आवश्यक आहे.
• शिक्षकांनी 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) या विषयावर उदाहरणांसह स्पष्टीकरण दिले.
• ऑनलाइन क्लासमध्ये 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) या भागावर विशेष लक्ष दिले गेले.
• अभ्यासिकेत 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) संदर्भातील पुस्तके उपलब्ध आहेत.
• योग्य नियोजन आणि सातत्य ठेवल्यास 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) मध्ये चांगले गुण मिळवता येतात.
• वर्गात चर्चेदरम्यान 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) वर अनेक उदाहरणे दिली जातात.
• घरच्या अभ्यासात 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) साठी नोट्स तयार करणे उपयुक्त ठरते.
• मित्रांसह गट अभ्यास करताना 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) वर चर्चा करणे फायदेशीर ठरते.
• शब्दांचे रूप बदलून 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) चे सराव करणे आवश्यक आहे.
• पूर्वीच्या पेपर पाहून 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — क्रियापद (Marathi Grammar) च्या पद्धती समजून घेता येतात.

निष्कर्ष (Conclusion)

क्रियापद हे वाक्यांचे प्राण आहेत — ते वाक्याला दिशा, काळ आणि क्रिया देतात. 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी क्रियापदांचे प्रकार, रूप आणि काळ नीट समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. रोजचा थोडाफार सराव, उदाहरणे लिहिणे आणि मागील प्रश्नपत्रिका सोडवणे तुम्हाला परीक्षेत छान गुण मिळवून देईल.

शुभेच्छा! — 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी मनापासून शुभेच्छा. नियमित अभ्यास करा आणि प्रश्नांचे स्वरूप जाणून घ्या — तुम्ही नक्की यशस्वी व्हाल.

मराठी भाषा विषय तयारी - 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा

हा लेख ५वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी भाषा विषयातील सर्व ३३ महत्वाचे घटक थोडक्यात समजावतो. प्रत्येक घटकाच्या खाली स्वतंत्र लेख दिला आहे.