5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — विशेषण

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — विशेषण (Marathi Grammar): विशेषण म्हणजे काय?
नामाबद्दल विशेष माहिती सांगणार्या शब्दाला विशेषण म्हणतात. विशेषण नामाची अधिक माहिती देतात — एखाद्या व्यक्ती, वस्तू किंवा प्राण्याचा आकार, रंग, गुण, प्रमाण, संख्या, स्थान वगैरे दर्शवतात. उदा.: हिरवा पोपट, पडका वाडा, प्रामाणिक मुलगी. येथे 'हिरवा', 'पडका', 'प्रामाणिक' हे विशेषण आहेत.

विशेषणाची गरज का असते?

विशेषणांशिवाय वाक्य खूप साधे व अस्पष्ट राहतात. उदाहरणार्थ, "पोपट उडला." या वाक्यात कोणता पोपट, कसा पोपट — हे स्पष्ट नाही. परंतु "हिरवा पोपट उडला." असे म्हटल्यास त्या पोपटाबद्दल अधिक माहिती मिळते आणि वाक्य वाचकाला नेमके समजते.

विशेषणाचे प्रकार (Types of Adjectives)

• गुणवाचक विशेषण (Qualitative Adjectives) — एखाद्या वस्तूचा गुण किंवा अवस्था दर्शवतात. उदा.: सुंदर, ढळक, प्रामाणिक, हुशार.
• परिमाणवाचक / प्रमाणवाचक विशेषण (Quantitative Adjectives) — किती प्रमाणात हे दाखवतात. उदा.: खूप, थोडे, अर्धा, संपूर्ण.
• संख्यावाचक विशेषण (Numeral Adjectives) — संख्या किंवा स्थान दर्शवतात. उदा.: एक, दोन, तीसरा, पाचव्या.
• निर्देशक विशेषण (Demonstrative Adjectives) — एखाद्या विशिष्ट वस्तीकडे निर्देश करतात. उदा.: हा, ती, ते, ह्या, त्या.
• स्वत्वसूचक विशेषण (Possessive Adjectives) — मालकी दर्शवतात. उदा.: माझा, तुझा, त्याचा, तिचे, आपला.
• प्रश्नवाचक विशेषण (Interrogative Adjectives) — प्रश्न विचारताना विशेषण म्हणून वापरले जाते. उदा.: कोणता, किती, कुठला.
• संबंधबोधक/संबंधसूचक विशेषण (Relative/Attributive Adjectives) — ज्या वाक्यांत नातेसंबंध दर्शविणारे शब्द येतात. उदा.: ज्याचा, ज्यातील (हे थोडे कमी सामान्य पण उपयोगी शब्द आहेत).

प्रत्येक प्रकाराचे स्पष्टीकरण आणि उदाहरणे

1. गुणवाचक विशेषण

हे विशेषण एखाद्या वस्तूच्या गुणवत्तेचा, स्वरूपाचा किंवा अवस्थेचा उल्लेख करतात. गुणवाचक विशेषणे वाक्याला अधिक रंगतात.

उदा. — प्रामाणिक मुलगी, सुंदर फुलं, गोड अन्न, फार हुशार विद्यार्थी.

2. परिमाणवाचक/प्रमाणवाचक विशेषण

हे किती किंवा कितपत हे दर्शवतात. काही परिमाणवाचक विशेषणे मोजता येणारी (काउंटेबल) आणि काही मोजता न येणारी (अकाउंटेबल) असतात.

उदा. — थोडे पाणी, खूप लोक, अर्धा तास, पूर्ण घड्याळ.

3. संख्यावाचक विशेषण

नियमित संख्या किंवा क्रम दाखवतात. पूर्ण संख्या (one, two) आणि क्रमवाचक (first, second) अशा दोन उपप्रकारांत येतात.

उदा. — तीन पुस्तके, पहिला खेळाडू, दुसरी माळ.

4. निर्देशक विशेषण

हे नजीक किंवा दूर असलेल्या वस्तू किंवा व्यक्तीकडे निर्देश करतात. मराठीत 'हा/हा/हे', 'ती/तो/ती' असे निर्देशक शब्द विशेषण म्हणून वापरले जातात.

उदा. — हा लाडका खिडकी, ती माळ खास आहे, ह्या पुस्तकात उत्तम माहिती आहे.

5. स्वत्वसूचक विशेषण

मालकी दाखवणारी विशेषणे ही वाक्यांत खूप उपयोगी असतात कारण त्या वस्तू कोणाची आहे हे स्पष्ट करतात.

उदा. — माझे पेन, आपल्या घराचा दरवाजा, त्यांची बॅग.

6. प्रश्नवाचक विशेषण

प्रश्न विचारताना जेव्हा आपण नावापूर्वी विशेषण वापरतो तेव्हा ते प्रश्नवाचक विशेषण म्हणून येते.

उदा. — कोणता लेख तू लिहिला? किती लोक आले होते?

7. संबंधसूचक विशेषण

हे विशेषणे दोन वाक्यांना जोडतांना त्या नावाशी निगडीत माहिती दाखवतात.

उदा. — शिवाजी जो शूर योद्धा होता, याचा वापर विशेषण वाक्यात सहज आढळतो.

विशेषण वापरताना नियम आणि टिप्स

1. लिंग व वचनाशी जुळवा: काही विशेषणे लिंग आणि वचनानुसार बदलतात (उदा., माझा/माझी/माझे). योग्य मॅचिंग करणे महत्त्वाचे आहे.
2. नामाशी योग्यरित्या बसवा: विशेषण नेहमी नामाच्या अगोदर किंवा काही विशेष संयोगांमध्ये नंतर येऊ शकते — परंतु साधारणपणे नामाच्या अगोदर येते: "सुंदर घर".
3. आर्थिक वाक्य रचना ठेवा: अनेक विशेषणे एकाच नावावर लावताना तारतम्य आणि स्पष्टता राखा — उदा., "ती एक सुंदर, हुशार आणि प्रामाणिक मुलगी आहे."
4. अत्याधिक विशेषण टाळा: जास्त विशेषणे वापरून वाक्य गुंतागुंतीचे करु नका; फक्त गरजेचे विशेषणे वापरा.

सराव प्रश्न (Practice Exercises)

खालील वाक्यांमध्ये योग्य विशेषण भरा किंवा विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे द्या.

1. ____ पोपट उडला. (हिरवा / पांढरा / गोड)
2. त्या मुलीची वेशभूषा ____ होती. (सुंदर / खूप / तीन)
3. माझ्या बिंदीच्या घरी ____ आहे. (एक, दोन, सुंदर)
4. प्रश्न: 'किती' हा शब्द कोणत्या प्रकारचे विशेषण दाखवतो?
5. खालील वाक्याचे विशेषण ओळखा: "पडका वाडा खूप जुना दिसतो."

उत्तरं

1. हिरवा (गुणवाचक विशेषण).
2. सुंदर (गुणवाचक विशेषण — वेशभूषेचे वर्णन).
3. एक/दोन/सुंदर — परिशिष्ट माहितीप्रमाणे योग्य संख्या/विशेषण भरा (उदाहरणार्थ: "माझ्या बिंदीच्या घरी एक झाड आहे").
4. 'किती' हे परिमाणवाचक/प्रमाणवाचक विशेषण आहे.
5. "पडका" हे गुणवाचक विशेषण आहे (वाड्याचा रंग/स्थिती दर्शवते).

परीक्षेतील उपयोगी टिप्स — 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा

• प्रत्येक दिवसाला 15–20 मिनिटे विशेषणांचा सराव करा — विशेषतः गुणवाचक व प्रमाणवाचक व संख्यावाचक विशेषणे.
• उदाहरणे लिहा — विषयात निपुणता वाढवण्यासाठी लिखित आणि मौखिक दोन्ही सराव उपयुक्त ठरतो.
• मागील प्रश्नपत्रिका आणि नमुना प्रश्न सोडवा — प्रश्नाचा प्रकार आणि मर्यादा अनुभवून घेता येईल.
• MCQ मध्ये नेहमी नामाचे लिंग व वचन तपासा — म्हणजे योग्य विशेषण निवडायला मदत होते.
• वाक्यांमध्ये विशेषण ओळखताना त्या विशेषणाचा प्रकार विचार करा — गुणवाचक/संख्यावाचक/निर्देशक वगैरे.

सामान्य चुका आणि त्यांचे निराकरण

• त्रुटी: विशेषण व नाम यांचे लिंग/वचन जुळत नाही — उदा., "ती जुना मुलगा".
  निराकरण: योग्य संधि आणि रूप वापरा — "तो जुना मुलगा" किंवा "ती जुनी मुलगी".
• त्रुटी: अनावश्यक विशेषणे वापरणे ज्यामुळे वाक्य अवघड होते.
  निराकरण: फक्त गरजेचे विशेषणे वापरा आणि स्पष्ट वाक्यरचना ठेवा.

नमुना प्रश्न (MCQ व लघुरचना)

MCQ: खालीलपैकी कोणते शब्द विशेषण आहे?
A) पुस्तक    B) हिरवा    C) शाळा    D) खेळ

लघुरचना: "विशेषणांचे महत्त्व" या विषयावर दोन-तीन ओळी लिहा.

MCQ Test – विशेषण ओळखा (Marathi Grammar)

सूचना: प्रत्येक प्रश्नातील विशेषण शोधा व योग्य पर्याय तपासा. खाली योग्य उत्तर व कारण दिले आहे.

• विद्यार्थ्यांनी 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण यासाठी दररोज सराव प्रश्न सोडवावेत.
• शिक्षकांनी 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण या भागाचे सोपे नियम स्पष्ट केले.
• ऑनलाइन कोर्समध्ये 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण या विषयावर उपयुक्त सरावसंच उपलब्ध आहेत.
• ग्रंथालयात 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण संदर्भातील उत्तम पुस्तके ठेवण्यात आली आहेत.
• योग्य नियोजन व सातत्य ठेवल्यास 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण मध्ये उत्कृष्ट निकाल साधता येतो.
• वर्गात चर्चेदरम्यान 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण या विषयावर अनेक उदाहरणे दिली जातात.
• घरच्या अभ्यासात 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा, भाषा विषय तयारी — विशेषण साठी संक्षिप्त टिपणे तयार करणे उपयुक्त ठरते.

निष्कर्ष (Conclusion)

विशेषण हे मराठी व्याकरणात अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हे नामाची अधिक माहिती देऊन वाक्यांचे अर्थ परिपूर्ण बनवतात. परीक्षेत चांगला गुण मिळवण्यासाठी विशेषणांचे प्रकार, त्यांच्या वापराचे नियम आणि उदाहरणांसह सराव करणे आवश्यक आहे. रोज थोडा सराव, उदाहरणे लिहिणे आणि मागील प्रश्नपत्रिका सोडवणे हे तुमच्या तयारीला बळकटी देईल.

शुभेच्छा! — 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी मनापासून शुभेच्छा. सततचा सराव आणि समजून घेण्याचा प्रयत्न तुम्हाला नक्की यशस्वी करेल.