मराठी व्याकरण — वृत्तपत्रातील जाहिरात | 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा:
वृत्तपत्रातील जाहिरात आणि बातमीवर आधारित प्रश्न हे 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेतील महत्त्वाचा भाग आहे. या प्रकारचे प्रश्न उमेदवारांच्या वाचन-समज (reading comprehension), सूचना ओळखण्याची क्षमता आणि भाषेच्या योग्य वापराची पारख करतात. जाहिरात व बातमीतील सर्व तपशील नीट वाचून त्यावर आधारित प्रश्न सोडवणे आवश्यक असते. या लेखात आपण या प्रकारच्या प्रश्नांची पद्धत, उदाहरणे, सराव आणि परीक्षेत जमवण्याचे उपयुक्त तंत्र पाहणार आहोत.
प्रश्न विचारण्याची पद्धत
वृत्तपत्रातील मजकूरावर आधारित प्रश्न तीन प्रमुख भागांतून येतात — माहितीचे आकलन, विश्लेषण आणि व्याकरणाचे उपयोजन. परीक्षेत विचारले जाणारे प्रश्न सामान्यतः खालील पद्धतीने येतात:
- माहितीचे आकलन: जाहिरात किंवा बातमीतील मुख्य मुद्दे, तारीख, वेळ, ठिकाण, संपर्क क्रमांक आणि आयोजक यांसारख्या वस्तुनिष्ठ माहितीला प्रश्न विचारले जातात.
- विश्लेषण: मजकुरातील भावार्थ, लेखकाचा दृष्टिकोन, कारण-परिणाम, तर्कविरोध आणि सुचक अर्थ (implication) ओळखण्यासंबंधी प्रश्न.
- व्याकरणाचे उपयोजन: विरामचिन्हे, शब्दांच्या शुद्धलेखनाची पडताळणी, वाक्यरचना बदलणे किंवा दिलेल्या वाक्यातून योग्य सबंयोजने करणे यासारखे प्रश्न.
माहितीचे आकलन — काय लक्षात घ्यावे?
जाहिरात व बातमी वाचताना खालील मुद्दे त्वरीत नोंदवा — हे अनेक प्रश्नांचे उत्तर त्वरित देतात:
- मुख्य शीर्षक (Headline): यामध्ये सामान्यतः सर्वात महत्त्वाची माहिती दिलेली असते.
- कॅप्शन/उपशीर्षक (Subheading): अतिरिक्त तपशील किंवा महत्वाची अटी येथे असतात.
- तारीख व वेळ: इव्हेंट किंवा बातमीची नेमकी तारीख व वेळ.
- ठिकाण: कार्यक्रम किंवा घटनेचे स्थान.
- संपर्क माहिती: फोन, ईमेल किंवा संकेतस्थळ असल्यास नोंद करा.
- शुल्क/फी व अटी: सहभाग शुल्क किंवा विशेष अटी असतील तर लक्षात ठेवा.
विश्लेषण — भावार्थ ओळखणे
एकदा तथ्ये नोंदवल्यानंतर, आता मजकुराचा अर्थ समजून घ्या. काही वेळा प्रश्न थेट तथ्यावरून नसून मजकुराच्या निष्कर्षावर विचारतात. हा भाग परीक्षा अधिक कठीण करतो कारण ते विचारण्याची पद्धत थोडीच सूक्ष्म असते.
- लेखकाचा दृष्टिकोन: बातमी तटस्थ आहे की काही बाजूकडे झुकलेली आहे का?
- उद्देश (Purpose): जाहिरात का देण्यात आली आहे — उत्पादन विकणे, माहिती देणे, कार्यक्रमात सहभागी करणे इत्यादी.
- कारण-परिणाम: कोणते कारण घटना घडवते आणि त्याचे परिणाम काय झाले?
- अलंकार व उपहास (Irony): काही वाक्यांमध्ये प्रत्यक्षार्थापेक्षा वेगळा अर्थ असू शकतो; ते लक्षात घ्या.
व्याकरणाचे उपयोजन — काय तपासले जाते?
खालील व्याकरणिक बाबी आणि लेखनसंबंधी तपासणी जाहिरात व बातमीवर आधारित प्रश्नांमध्ये येऊ शकतात:
- विरामचिन्हे: कुठे पूर्णविराम, प्रश्नचिन्ह, स्वल्पविराम लावायचे ते विचारले जाऊ शकते.
- शुद्ध-आशुद्ध शब्द: प्रसिद्ध नाव किंवा शब्दाचा योग्य उच्चार आणि लेखन तपासला जाऊ शकतो.
- संकलित वाक्ये बदलणे: दिलेले वाक्य परवडेल असे वाक्य बनवणे किंवा त्याचे वैशिष्ट्य बदलणे.
- वाक्यरचना: शब्दांची योग्य क्रमवारी व उपयुक्त जोडण्या (conjunctions) वापरणे.
परीक्षेत विचारल्या जाऊ शकणाऱ्या प्रश्नांचे प्रकार — उदाहरणे
बातमीवर आधारित प्रश्न:
- या बातमीचा मुख्य उद्देश काय आहे?
- बातमीतील महत्त्वाची तारीख कोणती आहे?
- घटना कुठे घडली?
- लेखकाने कोणते कारण दिले आहे?
- या बातमीतील कोणती व्यक्ती किंवा संस्था महत्त्वाची आहे?
जाहिरातीवर आधारित प्रश्न:
- या जाहिरातीतील उत्पादनाचा उपयोग काय आहे?
- या कार्यक्रमाची अंतिम नोंदणी तारीख कोणती आहे?
- जाहिरात कोणत्या वयोगटासाठी आहे?
- जाहिरात देणारी संस्था/व्यक्ती कोण आहे?
- जाहिरातीतील कोणती अट किंवा शर्त महत्त्वाची आहे?
प्रॅक्टिकल उदाहरण — जाहिरात (Sample Advertisement)
जाहिरात: "शहरात वार्षिक चित्रकला स्पर्धा आयोजित करण्यात आली आहे. दिनांक: 20 जानेवारी 2026. वेळ: सकाळी 10 वाजता. ठिकाण: नगर सभागृह. वयोगट: 5वी ते 8वी. सहभाग फी: ₹60. अंतिम नोंदणी: 15 जानेवारी 2026. संपर्क: 91234xxxxx."
या जाहिरातीवर आधारित प्रश्न:
- स्पर्धा कोणत्या दिवशी आहे?
- स्पर्धेची सुरुवात काय वेळेला आहे?
- शेवटची नोंदणी तारीख कोणती आहे?
- वयोगट कुठले आहे?
- संपर्क क्रमांकात काय क्रमांक दिला आहे (फक्त प्रारंभिक तीन अंक लिहा)?
उत्तर:
- 20 जानेवारी 2026.
- सकाळी 10 वाजता.
- 15 जानेवारी 2026.
- 5वी ते 8वी वर्ग.
- 912 (प्रारंभिक तीन अंक).
प्रॅक्टिकल उदाहरण — बातमी (Sample News Passage)
बातमी: "गत शनिवारी शहराजवळील नदीच्या पल्याजवळ पूर आला; स्थानिक प्रशासनाने तातडीने लोकांना सुरक्षित ठिकाणी हलविले. नुकसानाची अंदाजे रक्कम ₹2 लाख आहे. सुदैवाने कोणतीही जीवितहानी नोंदलेली नाही."
यावर आधारित प्रश्न:
- घटना कोणत्या दिवशी घडली?
- प्रशासनाने काय केले?
- नुकसानाची अंदाजे रक्कम किती आहे?
- कोणती जीवितहानी झाली का?
उत्तर:
- गत शनिवारी.
- लोकांना सुरक्षित ठिकाणी हलविले.
- ₹2 लाख (अंदाजे).
- सुदैवाने नाही.
सराव कसा करावा?
- दररोज वृत्तपत्र वाचा: १०–१५ मिनिटे दररोज छोटी जाहिरात किंवा बातमी वाचा आणि त्यावर ५ प्रश्न स्वतः तयार करा व सोडवा.
- प्रश्नपत्रिका सापडून सोडवा: मागील वर्षांची शिष्यवृत्ती प्रश्नपत्रिका वाचा आणि त्या स्वरूपातच्या प्रश्नांचे सराव करा.
- नोट्स तयार करा: महत्त्वाच्या तपशीलांचे शीट तयार करा — तारीख, संपर्क वगैरे — जेणेकरून परीक्षा वेळी पटकन वापरता येईल.
- टाइम-प्रेशर सराव: समयमर्यादेत प्रश्न सोडवण्याचा सराव करा; प्रथम चिकट माहिती पहा आणि नंतर विश्लेषणात्मक प्रश्नांवर वेळ द्या.
परीक्षेसाठी उपयुक्त टिप्स
- जाहिरात किंवा बातमी वाचल्यावर ताबडतोब लक्षात येणारी माहिती अधोरेखित करा.
- प्रश्न व पर्याय वाचण्यापूर्वी मजकुराचा सारांश मनात तयार करा.
- जर एखादा पर्याय स्पष्ट न वाटल्यास मजकुरात परत जाऊन तपासा — शक्यतो संशयास्पद पर्याय लगेच वगळा.
- टाकलेले आकडे, तारखा व नाव चक्क नोंदवा — बहु-पर्यायी प्रश्नात हे खूप उपयुक्त असते.
निष्कर्ष
वृत्तपत्रातील जाहिरात आणि बातमीवर आधारित प्रश्न परीक्षार्थ्यांच्या आकलन, विश्लेषण आणि व्याकरणिक कुवतीची कसोटी घेतात. नियमित वाचन, नोट्स घेणे आणि अनेक प्रॅक्टिस चाचण्या केल्यास या भागात चांगले गुण मिळवणे सोपे होते. 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी दररोज थोडा वेळ वाचनाला द्या — त्याचे फळ नक्की मिळेल.
शुभेच्छा! — तुमच्या शिष्यवृत्ती तयारीसाठी मनापासून शुभेच्छा. नियमित वाचन आणि प्रॅक्टिस तुम्हाला यश देईल.
