मराठी व्याकरण शुद्ध व अशुद्ध शब्द ओळखणे 5वी

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | मराठी व्याकरण — शुद्ध व अशुद्ध शब्द ओळखणे:
शुद्धलेखन म्हणजे शब्दांना त्यांच्या योग्य स्वरूपात लिहिणे. शुद्ध व अशुद्ध शब्द ओळखणे ही शाळेतल्या मूलभूत कौशल्यांपैकी एक आहे. विशेषतः 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेत शुद्धलेखनावर प्रश्न येऊ शकतात. खालील मार्गदर्शनात आपल्याला काही महत्त्वाचे नियम, उदाहरणे, सराव आणि टिप्स देण्यात येत आहेत ज्यामुळे तुम्हाला शुद्धलेखनात निपुणता येईल.

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | भाषा विषय तयारी — मराठी व्याकरण: शुद्ध व अशुद्ध शब्द ओळखणे:

शुद्धलेखनामुळे वाचन व समज राहते; चुकीचे लिखाण भावनांचे वा अर्थाचे विसंगती निर्माण करु शकते. परीक्षा, स्पेलिंग टेस्ट व लेखन कार्यात शुद्धलेखनामुळे गुण येतो.

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | मराठी व्याकरण: महत्त्वाचे नियम व उदाहरणे

1) अनुस्वार (Anusvāra)

नाकातून स्पष्ट उच्चार झाला तर त्या अक्षरावर अनुस्वार द्यावा. हे विशेषतः नंतरच्या अक्षराच्या उच्चारावर अवलंबून असते.

उदा.: कांचन, सिंह, फँकेशन अशी शब्दरचना योग्य असते कारण तिथे नाकावरील आवाज येतो.

2) एकाक्षरी शब्द — दीर्घ लिहा

एकाक्षरी सर्वनाम किंवा शब्द जसे "मी", "तू", "जी" इत्यादी दीर्घ स्वरात लिहिले जातात. हे लघु परंतु पूर्ण मानले जातात.

उदा.: मी शाळेत आहे. त्यामुळं "मी" हा शब्द एकाक्षरी असून दीर्घ स्वराने लिहिला जातो.

3) शेवटचा 'इ' आणि 'उ' हा दीर्घ लिहावा (Special endings)

कोणत्याही शब्दातील शेवटचा 'इ' किंवा 'उ' हा दीर्घ लिहावा. पण जर हे शब्द जोडशब्दात आले तर ते हस्व लिहिले जातात. याचे खूप उदाहरणे आहेत — आणि नियम लक्षपूर्वक लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे.

उदा.: गुरु (दीर्घ), पक्षी (दीर्घ). परंतु जोडशब्दात: गुरुकृपा (गुरु + कृपा -> येथे 'उ' हस्व झाले), पशुधन (पक्षी + धन -> येथे 'इ' हस्व झाले).

4) अकारान्त शब्दात शेवटून दुसरे अक्षरांचा इकार उकार दीर्घ लिहावा

जर शब्द अकारान्त (अ म्हणजे स्वर समाप्ती नसणारे) असेल, तर शेवटून दुसरे अक्षराचे इकार/उकार दीर्घ लिहावे.

उदा.: मीठ, तूप — येथे दीर्घ स्वर लक्षात घ्या.

5) जर शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ असेल तर त्याच्या मागील उकार/इकार हा हस्व लिहावा

हा नियम विशेषतः जेंव्हा दोन शब्द एकत्र येतात तेव्हा लक्षात ठेवायला उपयोगी आहे.

उदा.: गरिबी (गरिब + ई -> येथे मागील "इ" हस्व असावे), पाहुणा (पाहुणा — हे शब्द समजून घ्या की मागे असलेले स्वर हस्व का झाले).

6) मराठी शब्दात उपांत्य अक्षर दीर्घ असेल तर प्रत्यय लागल्यास तो अक्षर हस्व होते

जेव्हा शब्दाच्या शेवटी असलेले उपांत्य अक्षर दीर्घ स्वर असते आणि त्यावर प्रत्यय (suffix) येतो, तेव्हा ते दीर्घ स्वर हस्वात बदलतो.

उदा.: जमिनी + त -> जमिनीत; गरिबांचा (गरिब + आ/चा — उपांत्य बदलामुळे स्वर हस्व होते).

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | मराठी व्याकरण: अधिक नियम व स्पष्टीकरणे

• स्वर-व्यंजन ओळखणे: कोणता अक्षर स्वर आहे आणि कोणता व्यंजन हे नीट समजणे आवश्यक आहे. मराठी भाषेत स्वर १२ आहेत (अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ, अं) — ह्यांची योग्य ओळख शुद्धलेखनासाठी महत्त्वाची आहे.
• उच्चारावरून स्पेलिंग: अनेकदा शब्द कसे उच्चारले जातात त्यानुसार त्यांचे स्पेलिंग ठरते. उच्चार नीट न केल्यास शुद्धलेखनात चूक होते.
• जोडशब्द व संधि नियम: दोन शब्द एकत्र येताना स्वर/व्यंजनांमध्ये बदल होऊ शकतात (सन्धी नियम) — उदा. गुरु + कृपा = गुरुकृपा (उकार हस्व झाला).
• व्याकरणातून शिकणे: वचन, लिंग, सर्वनाम व क्रियापदे कसे बदलतात ते आल्यामुळे अनेक शुद्धलेखन समस्या आपोआप सुटतात.

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | मराठी व्याकरण: सराव प्रश्न (Practice Exercises)

खालील शब्दांचे योग्य रूप लिहा (शुद्ध किंवा चुकीचे दिलेले आहेत, शुद्ध रूप दाखवा):

1. काचन
2. सिंह
3. गुरू + कृपा = ?
4. पक्षी + धन = ?
5. मीठ
6. तूप
7. गरिबी
8. पाहुणा
9. जमिनीत
10. गोलगप्पा

उत्तरं

1. कांचन (अनुस्वार योग्य)
2. सिंह (अनुस्वार योग्य)
3. गुरु + कृपा = गुरुकृपा (उकार हस्व झाला)
4. पक्षी + धन = पशुधन (इकार हस्व झाला)
5. मीठ (अकारान्त शब्द; इकार दीर्घ लक्षात ठेवा)
6. तूप (अकारान्त शब्द; उकार दीर्घ लक्षात ठेवा)
7. गरिबी (शेवटचा दीर्घ आहे; मागील स्वर हस्व झाला)
8. पाहुणा (शेवटचे स्वर दीर्घ; प्रत्ययानंतर हस्व झालेला नियम लागू होतो)
9. जमिनीत (जमिनीत — उपांत्यू अक्षराची बदल नोंद घ्या)
10. गोलगप्पा (समस्मित किंवा स्थानिक वापर; शुद्धलेखन स्थानिकांवर अवलंबून असते — परंतु सामान्यतः 'गोलगप्पा' हे शुद्ध आहे)

5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा | मराठी व्याकरण: अधिक सराव प्रश्न (Fill-in / Rewrite)

खालील वाक्ये शुद्धलेखनात बदला किंवा योग्य शब्द वापरा:

1. मी ___ शाळेत आहे. (मी/मीं)
2. तो ___ आला. (गुरु/गुरू)
3. आम्ही बाजारात ___ घेऊ. (गोलगप्पे/गोलगप्पा)
4. श्री.सिंहांचा नाव आहे ___ (सिंह/सिन्ह)
5. गुरु आणि शिष्य यांच्या मध्ये ___ आहे. (संबंध/संध)

उत्तरं

1. मी शाळेत आहे. ("मी" ही एकाक्षरी व दीर्घ स्वर म्हणून योग्य आहे)
2. तो गुरु आला. (संदर्भानुसार 'गुरु' किंवा 'गुरू' — परंतु शुद्ध रूप 'गुरु' अधिक सामान्य आहे जेव्हा प्रत्यय न जोडलेले असेल)
3. आम्ही बाजारात गोलगप्पे घेऊ. (बहुवचन म्हणून 'गोलगप्पे' योग्य आहे)
4. श्री. सिंहांचा नाव आहे सिंह. (सिंह — अनुस्वार योग्य)
5. गुरु आणि शिष्य यांच्या मध्ये संबंध आहे. ('संबंध' हा योग्य शब्द आहे)

परीक्षेसाठी टिप्स

• दररोज 10–15 मिनिटे स्पेलिंग आणि शुद्धलेखनाचा सराव करा.
• ऊच्चारावर लक्ष द्या — उच्चार नीट झाल्यास बऱ्याच चुका टळतात.
• जोडशब्द आणि संधि नियमांचे नियमित पुनरावलोकन करा.
• शब्दकोश किंवा ऑनलाईन शब्दकोश वापरून शंका निवारण करा.
• शाळेतील शिक्षकांकडून किंवा शिक्षण साहित्यातून विविध उदाहरणे अभ्यासा.

MCQ Test – विरामचिन्हे (Marathi Grammar)

सूचना: प्रत्येक वाक्यातील विरामचिन्ह ओळखा. योग्य उत्तर व कारण दिले आहे.

प्र.1) खालील वाक्यात आलेले विरामचिन्ह ओळखा – ' भारत माता की जय '

• दुहेरी अवतरणचिन्ह
• प्रश्नचिन्ह
• एकेरी अवतरणचिन्ह
• पूर्णविराम

योग्य उत्तर: एकेरी अवतरणचिन्ह – वाक्य एकेरी (' ') चिन्हात आहे.

प्र.2) खालील वाक्यात आलेले विरामचिन्ह ओळखा – त्यांनी लढता लढता मरणाला मिठी मारली.

• अर्धविराम
• पूर्णविराम
• स्वल्पविराम
• एकेरी अवतरणचिन्ह

योग्य उत्तर: पूर्णविराम – वाक्य शेवटी (.) ने संपते.

प्र.3) त्यांचे उपकार कसे विसरू ?

• पूर्णविराम
• स्वल्पविराम
• उद्गारवाचक चिन्ह
• प्रश्नचिन्ह

योग्य उत्तर: प्रश्नचिन्ह – प्रश्न विचारला आहे.

प्र.4) बापरे ! केवढा मोठा साप.

• प्रश्नचिन्ह
• स्वल्पविराम
• उद्गारवाचक
• पूर्णविराम

योग्य उत्तर: उद्गारवाचक – ( ! ) हे उद्गार दाखवते.

प्र.5) तुला कसली आली अडचण ?

• पूर्णविराम
• प्रश्नचिन्ह
• स्वल्पविराम
• अपसरणचिन्ह

योग्य उत्तर: प्रश्नचिन्ह – शेवटी प्रश्न विचारला आहे.

प्र.6) आपण जाऊया का जत्रेला

• पूर्णविराम
• प्रश्नचिन्ह
• अर्धविराम
• अपसरणचिन्ह

योग्य उत्तर: प्रश्नचिन्ह – विचारणा करणारे वाक्य.

प्र.7) पुणे खूप सुंदर शहर आहे

• पूर्णविराम
• स्वल्पविराम
• प्रश्नचिन्ह
• अपसरणचिन्ह

योग्य उत्तर: पूर्णविराम – निवेदनात्मक वाक्य.

प्र.8) " ती वकील आहे "

• पूर्णविराम
• प्रश्नचिन्ह
• दुहेरी अवतरण चिन्ह
• स्वल्पविराम

योग्य उत्तर: दुहेरी अवतरण चिन्ह – ( " " ) यांचा वापर.

प्र.9) द्राक्षे कशी किलो ?

• पूर्णविराम
• प्रश्नचिन्ह
• दुहेरी अवतरण चिन्ह
• स्वल्पविराम

योग्य उत्तर: प्रश्नचिन्ह – विचारणा करणारे वाक्य.

प्र.10) अबब! केवढा मोठा साप.

• पूर्णविराम
• प्रश्नचिन्ह
• उद्गारवाचक
• स्वल्पविराम

योग्य उत्तर: उद्गारवाचक – ( ! ) उद्गार दर्शवतो.

निष्कर्ष

शुद्ध व अशुद्ध शब्द ओळखण्याची कला थोडे सराव आणि नियम समजून घेतल्याने सहज येते. उपरोक्त नियम, उदाहरणे व सरावाचा नियमित वापर केल्यास शुद्धलेखनात निश्चित प्रगती होईल. 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी ही तयारी खूप उपयुक्त असते — रोज थोडे सराव करा आणि चुका नोंदवा. शुभेच्छा!

मराठी भाषा विषय तयारी - 5वी शिष्यवृत्ती परीक्षा

हा लेख ५वी शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी भाषा विषयातील सर्व ३३ महत्वाचे घटक थोडक्यात समजावतो. प्रत्येक घटकाच्या खाली स्वतंत्र लेख दिला आहे.